MOBİLYA VE AĞAÇ İŞLERİNDE KULLANILAN AHŞAP MALZEMELER 2(Kapı ve pencere yapımında ağaç malzemenin kullanılması)

Prof. Dr. Ahmet KURTOĞLU
Doğuş Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi - İç Mimarlık Bölümü 34722 Acıbadem, Kadıköy/İstanbul
akurtoglu@dogus.edu.tr

Yrd. Doç. Dr. Sait Dündar SOFUOĞLU
Dumlupınar Üniversitesi, Simav Teknoloji Fakültesi Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Bölümü 43500 Simav/Kütahya
E-mail: sdsofuoglu@gmail.com

3 KAPI VE PENCERE YAPIMINDA AĞAÇ MALZEMENİN KULLANILMASI

Bilindiği gibi bina bölümlerinin dış çevre ile ışık ve hava ilişkisini sağlayan bina duvarlarına bırakılan boşluklara yerleştirilen yapı bileşenlerine pencereler, konut ve benzeri yapılara giriş-çıkışı düzenlemek üzere kanat ve kasadan oluşan yapı bileşenlerine ise kapılar denilmektedir.Kapı ve pencereler genellikle ağaç, plastik ve alüminyum gibi malzemelerden yapılmaktadır. Kapı ve pencere yapımı ve kullanılan ağaç malzemelerin özellikleri çeşitli standartlarca saptanmış olup, ülkemizde bu konu ile ilgili olarak çeşitli standartlar hazırlanmış bulunmaktadır (TS 1264).

Pencere ve kapı yapımına uygun ağaç malzemenin seçimi, kullanım amacına uygun şekilde kurutulması ve uygun işleme yöntemlerine göre üretildikten sonra çeşitli dış etkenlere karşı korunması ve özellikle daha düşük maliyetleri nedeni ile konut yapımında ağaç pencere ve kapılar tercih edilmektedirler.

Kapı ve pencerelerin dayanıklılığı, geniş ölçüde bina içi ve dışındaki sıcaklık, rutubet, rüzgar ve güneş gibi iklim koşulları ile kapı ve pencerelerin binadaki yeri, konstrüksiyonu ve koruma önlemleri (yüzey işlemleri-emprenye) gibi faktörlere bağlıdır. Kapı ve pencerelerin ömrü yukarıda belirtilen faktörlerin göz önünde tutulması suretiyle uzatılabilmektedir.

3.1. KAPI VE PENCEREYAPIMINDA KULLANILAN AĞAÇ MALZEMENİN SEÇİMİ

Kapı ve pencere yapımında kullanılacak ağaç malzemenin seçiminde genelde ağaç malzemenin direnç, çalışma, dayanıklılık, yüzey işlemlerine ve tutkallamaya uygunluk gibi genel özellikleri göz önünde tutulmaktadır (KURTOĞLU 1986).

Göz önünde tutulacak bu genel hususları maddeler halinde şöylece sıralanabilir.
1)Ağaç malzemenin elastikiyet modülünün kapı ve pencerenin hareketli kısımlarının dikliğinin muhafazası için yeterli olması,
2)Ağaç malzemenin artan sertliği ile kapı ve pencere elemanlarının kenarlarının çarpmaya karşı direncinin artması,
3)Ağaç malzemenin çalışması (daralma-genişleme) nın fazla olması nedeniyle birleşme yerlerinin dayanıklılığı, sızdırmazlığı ve yüzey işlemlerinin sağlamlığı azalmaktadır. Bu nedenle çalışması az ağaç türü odunları tercih edilmelidir.
4) Mantar ve böcek tasallutuna dayanıklı olması yararlıdır.
5) Ağaç malzeme böcek ve mantar tasallutuna karşı doğal olarak dirençli değilse, iyi şekilde emprenye edilebilme kabiliyetinde olmalıdır,
6) İşlenme ve tutkallanma özelliği iyi olmalıdır,
7) Çivi ve vida tutma kabiliyeti yüksek olmalıdır,
8) Özellikle yapraklı ağaçlarda yarılmalara engel olmak için vidalama ve çivilemeden önce delikler açılmalıdır,
9)Yüzey işleme maddelerini iyi şekilde bağlamalıdır.
10)Macun, metal ve sentetik maddelere karşı uyumlu olmalıdır,
11)Kullanılan ağaç malzemenin rutubet miktarı, büyüme özellikleri, kesiş şekli, işlenme türü, dış koşullara karşı korunması gibi özellikleri de kapı ve pencere yapımına uygun olmalıdır.

3.2. Doğramalık Ağaç Malzemede Aranılan Genel Özellikler

Yukarıda belirtilen hususlar göz önünde tutularak, Doğramalık ağaç malzemede aranılan genel özellikleri;

1) Dayanıklı olması,
2) Rutubet miktarının kullanım koşullarına uygun olması,
3) Yıllık halka durumu,
4) Bitkisel, hayvansal zararlar ve kusurların olmaması gibi gruplandırarak inceleyebiliriz (KURTOĞLU 1986).

1. Ağaç Malzemenin DayanıklıOlması

Ağaç malzemenin dayanıklı olması hem yüzey işlemi, hem de kullanıcı için önemlidir. Bilindiği gibi ağaç malzeme belirli koşullar altında mantar ve böceklerden zarar görmektedir.Ayrıca ağaç malzemenin sürekli yüksek rutubetli koşullarda kullanılması durumunda 5-6 yıl gibi kısa sürede kullanılamaz duruma gelebilmektedir. Bazı odun türleri ise korunmaksızın dış hava koşullarına uzun yıllar dayanabilmektedir.

Ağaç malzemenin genel özelliklerinden en önemlisi dayanıklılık olup, dayanıklılık; organizmaların gelişmelerine uygun belirli koşullar altında böcek ve mantar zararlılarına karşı malzemenin direncini ifade etmektedir. Bazı odun türleri yapılarında bulunan bazı doğal maddeler nedeni ile odun zararlılarının gelişimine uygun ortam sağlamamakta, böylece odunu tahrip edici etkilere karşı daha dayanıklı bulunmaktadır.

Odunlar, pratikte belirli koşullar altında, öz odununun dayanma süresine göre 5 dayanıklılık sınıfınaayrılmaktadır.

Aşağıdaki çizelgelerde odunun dayanıklılık sınıfları ile bu dayanıklılıksınıflarına giren ağaç türlerigösterilmektedir.

A- Odun sürekli rutubetli toprak ile temasta bulunmakta, fakat toprak su altında olmayıp ve odun rutubete karşı hiçbir şekilde koruyucu işleme tabitutulmamıştır.
B- Odun dış hava koşullarına (Hava ve rüzgar) tabi tutulmakta ve hiçbir şekilde yüzey işlemi ile işlem görmemiştir.

6. çizelgede ise, pencere üretiminde sıkça kullanılan bazı ağaç türlerinin öz ve diri odununun mantar ve çeşitli böceklere karşı doğal dayanıklılığı gösterilmektedir.

2. Ağaç Malzemenin Rutubet Miktarının Kullanım Koşullarına UygunOlması

Ağaç malzemenin higroskopik olması, yani havadan rutubet alıp vermesi nedeni ile daralıp, genişlemekte (çalışmakta) dır. Ülkemizde hava kurusu odunun rutubet miktarı ağaç malzemenin türü ve odunun boyutlarına bağlı olarak % 8 ile %20 arasında değişmektedir. Pencere üretiminde kullanılacak ağaç malzemenin rutubeti genelde %12+ %3 arasında olmalıdır (KURTOĞLU,1986).

Hava koşullarına bağlı olarak ağaç malzemenin rutubet miktarı değişmekte ve buna bağlı olarak daralıp genişlemektedir. Buna örnek olarak rutubetli mevsimlerde kapı ve pencere kanatlarının genişleyerek kapanmaması, kuru mevsimlerde ise daralarak kapı ve pencere kanatları ile kasa arasında açıklıkların ortaya çıkması gösterilebilir.

Bununla ilgili olarak rutubet alışverişine engel olabilmek için doğru seçilmiş malzeme üzerine uygun yüzey işlemi uygulanmasıdır. Bu işlemde önce mantarlara karşı emprenye edilmiş ve yeterli miktarda kullanım yeri iklim koşullarına uygun olarak kurutulmuş ağaç malzeme oldukça önemlidir.

TS 1264e göre, Doğramalık kerestede rutubet nedeniyle ortaya çıkan kusurlardan 1. sınıfta oluklanma ve burulma bulunmamakta, eğilme parça boyunun 1/100ünü, kılıcına eğilme ise 1/200ünü geçememektedir. 2. sınıfta burulma 1 mmyi, oluklanma parça genişliğinin 1/100ünü, eğilme parça boyunun 1/50sini, kılıcına eğilme ise 1/100ünü geçememektedir. 3. sınıfta ise burulma parça boyunun her metresi için 2 mmyi oluklanma parça genişliğinin 1/50sini, eğilme parça boyunun 1/25ini, kılıcına eğilme ise parça boyunun 1/50sini geçememektedir.

Basınç ve çekme odunu içeren ağaç malzemede şekil değişmelerin ve yüzey işlemlerinde güçlüğe neden olduğu için kullanılmamalıdır.

3. Ağaç Malzemenin Yıllık HalkaDurumu

İbreli odunlarda ilk planda dar ve orta genişlikte yıllık halkalı, yapraklı odunlarda ise geniş yıllık halkalı odunlar tercih edilmektedir (KURTOĞLU 1986).TS 1264e göre ibreli ağaç malzemede yıllık halka genişliği 1. sınıfta 3 mmyi, 2. sınıfta 5 mmyi geçmemektedir. 3. sınıfta ise sınırsızdır. Meşe odununda ise ibrelilerin aksine genellikle geniş yıllık halkalı düzensiz büyümüş olanlar tercih edilmektedir. Dar yıllık halkalılar dirençlerinin düşük olması nedeniyle kullanılmamalıdır.Öz kısmını içeren keresteler ile dar yıllık halkalılar dirençlerinin düşük olması nedeniyle kullanılmamalıdır.

Enine kesit boyutları yıllık halkalara dik olmalıdır. Radyal yüz öyle düzenlenmelidir ki muhtemelen oluşacak çatlaklar yağmur suyunun girmesi için yüzeye çıkmamalıdır. Sarıçam, Melez, Meşe gibi koyu özodunlu ağaçlar da, az dayanıklı diri odun pencere yapımı için uygun değildir. Diğer odun türlerinde diri odun mantar zararlarına karşı korunmalıdır.Kesilen ağaç malzemede ağacın strüktürü desen olarak ortaya çıkmaktadır. Bu ise tahta veya kalasın ağaç gövdesinin neresinden çıkarıldığına bağlıdır.

4. Odunda Bitkisel ve Hayvansal Zararlar ile Kusurların Olmaması

Ağaç malzemede bulunabilen bitkisel ve hayvansal zararlar ile kusurları budaklılık, dallılık, beyaz çürüklük, esmer çürüklük, mavi renklenme, spiral liflilik, öz, rüzgar ve don çatlakları ile böcek yenikleri olarak göz önünde bulundurulabilir.

Pencere kasası ve kanadı yapımında kullanılan doğramalık iğne yapraklı ağaç malzemenin (kerestenin) özelliklerinin göre TS 1264de belirtilen özelliklere uygun olması gerekmektedir.Bu standarda göre kapı ve pencere endüstrisinde kullanılacak doğramalık ibreli ağaç kerestesinin boylarının 0.10 m basamakla, normal: 3.005.40 m, kısa: 2.002.90 m, çok kısa: 1.00 m 1.90 m olması gerekmektedir.

Kerestelerin kalınlıklarının 40, 50, 60, 80, 100 ve 120 mm, genişliklerinin ise 100, 120, 140, 160, 180, 200, 220, 240, 260, 280 ve 300 mm olması istenmektedir.Kalınlık ve genişlikte 105 mmye kadar + 2 mm, 105 mmden sonra + 3 mm, uzunlukta ise + 50 mm ile -10 mm tolerans öngörülmektedir.

Saydam yüzey işlemi ile korunacak pencereler için yalnız 1. sınıf doğramalık iğne yapraklı veya yapraklı kereste, saydam olmayan örtücü yüzey işlemleri ile korunacak pencerelerde ise isteğe göre I ve II. sınıf iğne yapraklı ve yapraklı doğramalık kereste kullanılabilir.Kör kasalı pencerelerde kör kasa, kanatlar ile aynı cinsten olmak kaydı ile III. sınıf doğramalık keresteden yapılabilmektedir.

Budaklılık pencere üretiminde ağaç malzemenin gerek işlenmesi ve gerekse yüzey işlemleri için hammaddenin uygunluğunu bozan hatadır. Bu nedenle standartta belirtilen boyutlara uyulmalıdır. Pratik olarak birleşme yerlerine yakın kısımlardan ve pencere bölme çıtalarında düşen budaklar olmamalıdır. kanatlar mümkün olduğu kadar budaksız olmalıdır.Düşmüş büyük, çürük ve kaynamış siyah budaklar ile ayrıca 2 den fazla zincir şeklinde yamanmış budakların görünen pencere kısımlarında kullanılmasına izin verilmemesi gerekmektedir.

Kaynamış budaklar çıkarılarak, yeri ağaç malzeme ile ağaç malzemenin lifleri yönünde doldurulmalıdır. Yamanan (doldurulan) bu parçalar 1 metrede 2 adetten fazla olmamalıdır.Budaklar yüzey işlemleri yönünden de önemlidir. Çünkü gövde odunu ile kaynamayan küçük dal parçaları kurumada enine yönde daralarak düşmekte ve yüzey işlemlerinde kolayca tanınmaktadır.

Budaklılığın diğer bir dezavantajı ise el aletleri ile işlemde zorluk yaratmasıdır. Makineler ile işlemde budaklar (dal parçaları) kolayca kopmakta ve değişen lif yönleri ile bu kısımlarda pürüzlü yüzeyler oluşmaktadır.

Doğal olarak herhangi bir şekilde çatlamış ağaç malzemenin hiçbir şekilde kalitenin ön planda tutulduğu pencere gibi yapı kısımlarında kullanılmasına izin verilmemelidir.TS 1264e göre 1. sınıf iğne yapraklı pencere kerestesinde, yan ve yüz çatlağı parça boyunun 1/20sini, 2. sınıf kerestede ise 1/5ini, 3. sınıfta ise 1/2sini geçmemelidir. Sığ çatlaklar ise bulunabilmektedir.

Halka çatlağı 1. sınıf kerestede bulunmamakta, 2. sınıfta ise kereste genişliğinin 1/4ünü, 3. sınıfta ise 1/3ünü geçmemesi önerilmektedir. Çatlaklara sahip bir yüzeyde yüzey işlemleri de hava koşullarına karşı koruma ve boyut değişmelerini sabit tutmak görevini tam olarak yerine getirememektedir.

Lif kıvrıklığı ve dallılık, direnç ve ağaç malzemenin şekil değişmesi üzerine elverişsiz etki yapmaktadır. Kural olarak dal odunu gövde odununa göre daha yoğun, ağır, sert ve kırılgandır. Bu nedenle, budakların teknolojik özellikleri daha az homojen bulunmaktadır.Dal odununda liflerin seyri gövde odununu küçük veya büyük bir açı ile çapraz olarak geçmektedir. Böylece odun özelliklerinin anizotropisi, boyuna ve liflere dik yönde daralma ve genişleme miktarında dengesizlik veya liflere dik yönde daralma ve genişleme miktarlarında dengesizlik, farklı direnç yüklemeleri, dal odununda çevresindeki gövde odununa göre farklı etki yapmaktadır. Gövde odunundaki liflerin seyri de düzensiz olup ve dalın tarafına doğru bükülmektedir.

Strüktür farklılığı nedeniyle ağaç malzemenin direnci dallar nedeniyle düşmektedir. Bu düşüş çekme direncinde en fazla, basınç direncinde daha azdır. Bu nedenle DIN 68360 da dal odununun kullanım olanakları sınırlandırılmaktadır.

Ağaç malzemenin kıvrık lifli olması kullanım değerini oldukça fazla miktarda azaltmaktadır. Çünkü, liflerin açısının 1/15den büyük olması halinde direnç düşmektedir.DIN 4074e göre doğramalık yapı kerestesi için verilen lif açısı, özellikle yüksek taşıma kabiliyetindeki 1. sınıf kereste de boyuna kenara oranı 1/15, alışılmış taşıma kabiliyetindeki ikinci sınıf kereste de 1/8, düşük taşıma kabiliyetli 3. sınıf kereste de ise 1/5 ile sınıflandırılmaktadır.

TS 1264e göre ise lif kıvrıklığının 1. sınıf kerestede % 3ü, 2. sınıfta ise % 5i, 3. sınıfta ise % 10u geçmemesi önerilmektedir.Doğramalık ibreli ağaç kerestesinde 1. sınıfta reçine kesesi bulunmamalı, 2. sınıfta ise her metrede 5 cmyi geçmeyen 1 adet, 3. sınıfta ise 10 cmyi geçmeyen 1 adet veya 5 cmyi geçmeyen 3 adet reçine kesesi bulunabilmektedir. Bu boyutlardan büyük olanlar kesilerek uzaklaştırılmalıdır. Bu keselerin özellikle yüzey işlemi görecek malzemede temizlenerek yamanması uygun olacaktır.

Doğrama yapımında kullanılan ibreli kerestelerin 1. ve 2. sınıflarında iç kabuk bulunmamakta, 3. sınıfta ise eni 1 cmyi, boyu 10 cmyi geçmeyen 1 adet iç kabuk bulunabilmektedir.Mavi renklenme 1.sınıf ibreli kerestede bulunmamakta, 2. ve 3. sınıfta ise olabilmektedir. Ancak oranı sınırlandırılmalıdır. Mavi renklenme yalnız saydam yüzey işleme maddeleri ile pencere korunacak ise görünüş kusuru olarak kabul edilmektedir. Saydam olmayan yüzey işlemleri ile (yağlı boya) işlem görecekse kusur sayılmayabilmektedir. Ancak mavi renklenmiş kısımlar daha fazla rutubet aldığından yüzey işlemlerinde renk değişmelerine ve tutkallı birleşme yerlerinde açılmalara neden olduğu göz önünde bulundurulmalıdır.

TS 1264e göre doğramalık kerestede böcek deliğine izin verilmemekte, 2. sınıfta ise büyük böcek deliği olmamakta, her metrede 2 tane küçük delik bulunabilmektedir. 3. sınıfta ise metre de 2 tane büyük, 20 tane küçük böcek deliğine izin verilmektedir.

Böcek delikleri derinliklerine göre 3 tipe ayrılmaktadır.

1- Yüzeysel böcek delikleri: Yanal yüzeyden itibaren 3 mmden daha derine girmeyen deliklerdir.
2- Sığ böcek delikleri: Yanal yüzeyden başlayarak 3 ile 15 mm arasında derine giren deliklerdir.
3- Derin böcek delikleri: Yanal yüzeyden başlayarak 15 mmden derine giren deliklerdir.

Kapı ve pencere yapımında kullanılan kerestede çürüklük ve kovuk bulunmamalıdır. Varsa bu kısımlar uzaklaştırılmalı veya kullanılmamalıdır.

1. sınıf iğne yapraklı doğrama kerestesinde sulama bulunmamasına rağmen, 2. sınıfta yalnız 1 kenarda genişliği parça genişliğinin %20 sini, 3 sınıfta ise her iki kenarda ve toplam genişliği parça genişliğinin %10nu geçmeyen sulamaya izin verilmektedir.İşleme kusurları (kalkık liflilik,pürüzlü liflilik gibi) 1. ve 2. sınıftabulunmamasına rağmen, 3. sınıfta bulunabilmektedir.

3.3. KAPI VE PENCERE YAPIMINDA MASİF OLARAK KULLANILAN AĞAÇ TÜRLERİ

Ülkemizde kapı ve pencere yapımında genellikle yerli iğne yapraklı ağaç türlerinden Karaçam (Pinus nigra), Sarıçam (Pinus silvestris) ve az miktarda Kızılçam (Pinus brutia) gibi çam türleri ile Sedir (Cedrus libani) ve Doğu Ladini (Picea orientalis) tercih edilmektedir. Yerli ibreli ağaç türlerimiz dışında Avrupa ibreli ağaç türlerinden Sarıçam (Pinus silvestris), Karaçam (Pinus nigra), Avrupa Melezi (Larix decidua), Avrupa Ladini (Picea abies), Avrupa Göknarı (Abies alba) ile denizaşırı ağaç türlerinden Adi Duglas/Oregon pine (Pseudotsuga menziessi), Hemlock (Tsuga canadensis), Western red cedar (Thuya plicata), Sitka Ladini/Spruce (Picea sitchensis),, Sekoya/Redwood (Sequoia sempervirens),Uzun iğne yapraklı çam/Pitch pine (Pinus palustris) ve Alerce(Fitzroya cuprosoides) de uygunbulunmaktadır.

Geleneksel olarak pencere yapımında ibreli ağaç türlerinden Sarıçam (Pinus silvestris) ve Karaçam (Pinus nigra) kullanılmaktadır. Sarıçam ve Karaçam odunu reçine içermektedir. Yüksek rutubet derecelerinde oldukça fazla mavi renklenme görülmektedir. Özodunu mantar zararlarına oldukça dayanıklıdır. Diri odun ise mantar zararlarına dayanıksız olup buna karşılık kolay emprenye edilebilir. Çok reçineli varyetelerinin tutkallanması güçtür. İşlenme, çivi ve vida tutma kabiliyeti iyidir. Düzgün bir yüzey için kesiş hızı 33 m/sn olmalıdır. Diri ve özodun arasındaki keskin sınır, reçine ve mavi renklenme gibi özellikleri nedeni ile yüzey işlemleri oldukça risklidir. Demir ve aynı zamanda rutubet etkisi ile odunda siyah lekelere nedenolmaktadır.

Ağaç malzemeye gereksinim artması nedeni ile Ladinde pencere yapımında kullanılabilmektedir. Odunu mavi renklenmeye orta derecede meyletmektedir. Yüksek rutubette oldukça fazla reçine akışı olmadıkça tutkallanması iyidir. İşlenme, çivi ve vida tutma kabiliyeti yüksektir. Yüzey işlemlerine Karaçam ve Sarıçama göre daha elverişlidir. Demir ve aynı zamanda rutubet etkisi ile odunda mavimsi-gri lekeler oluşmaktadır.

Göknar odunu ise reçine kanalı içermemektedir. Diğer özellikleri Ladin odununa benzemektedir. Emprenye edilebilmesi daha iyidir. Tutkallanma ve yüzey işlemlerine uygunluğu ladine göre daha elverişlidir. Yalnız Göknar odununda sık sık görülen ıslak öz nedeniyle pencere yapımında istenilerek kullanılmamaktadır. Islak özlü odunun kuruması zor olup, ayrıca dayanıklı da değildir. Reçine içermemesi dayanıklılığı olumsuz yönde etkilemektedir.

Adi Duglas (Pseudotsuga menziesii) ise ladine göre daha ağır olup, dış hava koşullarına oldukça dayanıklıdır. İyi bir pencere odunu olup, yalnız fiyatı biraz yüksektir. Reçine miktarı da fazla olup, zamanla sızıntı yapması sakınca yaratmaktadır. Reçinenin işlemeden önce uzaklaştırılması şarttır. Odunun 100°Cnın üstündeki sıcaklıklarda kurutulmaması gerekmektedir. İyi bir yüzey kalitesi için kesiş hızı 30 m/sn olmalıdır.

Uzun iğne yapraklı çam (Pinus palustris) Pitch pine güney çamlarından olup arasıra pencere yapımında kullanılmaktadır. Çok reçineli, sert ve dış hava koşullarına dayanıklıdır.Hemlock (Tsuga Canadensis) budaksız ve reçinesiz oluşu yüzünden pencere yapımında oldukça sevilerek kullanılmaktadır. Ancak dış hava koşullarına dayanıklılığı düşüktür.Avrupa melezi (Larix decidua) reçineli olup, mavi renklenmeye meyili Karaçam ve Sarıçama göre daha azdır. Diri odunu rutubetli hallerde kısa sürede mantar zararlarından tahrip olmaktadır. Emprenye edilebilmesi düzensiz ve çamın diri odununa göre oldukça kötüdür. İşlenme, çivi ve vida tutma kabiliyeti oldukça iyidir. Reçine akışı nedeniyle yüzey işlemi risklidir. Demir ve aynı zamanda yüksek rutubette odunda çok kuvvetli mavi-siyah lekelenmeler oluşturmaktadır.

Ülkemizde Şili çamı olarak tanınan Radiata çamı ise genelde kağıt, lif ve yonga levha, ambalaj endüstrisi ile yapılarda kör odun olarak kullanılmaya uygun bulunmaktadır. Hızlı büyümesi, buna bağlı olarak yumuşak ve dayanıksız olması, çalışmasının fazlalığı, ilkbahar odunu kısmının çivi ve vida tutma kabiliyetinin düşük bulunması istenmeyen özelliklerindendir. Dış kullanımda (Kapı-Pencere) lif kıvrıklığı olmayan Radiata çamı tekniğine uygun kurutulduğunda ve etkili şekilde emprenye edildiğinde kullanılabilir.

Ülkemizde ve Avrupada yapraklı ağaç türlerinden ise genellikle Meşe (Quercus spp), Karaağaç (Ulmus spp) ve Kestane (Castanea sativa) pencere üretiminde kullanılmaktadır.Ülkemizde ve Avrupada geniş bir yayılış sahası bulunan Saplı Meşe (Q.pedunculata) ve Sapsız Meşe (Q.sessiliflora) nin odunun özellikleri geniş ölçüde birbirine benzemektedir. Odunlarında reçine bulunmamasına rağmen suda çözünen renk ve tanen gibi maddeler bulunmaktadır. Özodunu mantar ve böceklere karşı büyük bir dayanıklılığa sahiptir. Diri odun, mantar ve böceklerden kolayca tahrip olmaktadır. Tutkallanması Göknar ve Ladine göre daha az güvenilirdir. Yüzey işlemleri, özellikle dış hava koşulları altında lekelenme ve renk değişmelerine maruz kalmaktadır. Demir ve aynı zamanda rutubet ile temasta özodunda mavi-siyah lekelenmeler oluşmaktadır.

Kestane (Castanea sativa) odununda reçine bulunmamasına rağmen, özodunu tanen ihtiva ettiği için çok dayanıklıdır. Kuruması yeknesak olup işlenmesi kolaydır. Mantar ve böceklere karşı dayanıklıdır. Yüzey işlemleri özellikle dış hava koşulları altında lekelenmelere ve renk değişmelerine maruz kalmaktadır.

Karaağaç Türleri (Ulmus spp)nin odunlarının çok kıymetli olması nedeniyle daha çok kesme kaplama olarak mobilya endüstrisinde kullanım bulmaktadır.Yapraklı denizaşırı yabancı ağaç türlerinden pencere yapımında daha çok kırmızı ve kahverengi oduna sahip olanlar tercih edilmektedir.

Uzun zamandan beri Meranti (Shorea türleri), pencere yapımında diğer ülkelerde ağırlıklı olarak kullanılmaktadır. Meranti odununun %15 odun rutubetinde özgül ağırlığı 630 kg/m3den fazla olanlar tercih edilmektedir. Bu bakımdan Dark Red Meranti (Shorea pauciflora) pencere yapımı için en uygun olanıdır. Ancak her geçen gün, hafif kırmızı ve diğer açık renkli meranti türleri de daha ucuz olmaları nedeniyle piyasaya girmektedir.Özellikle özgül ağırlığı 500 kg/m3 den az olan Meranti türlerinin düşük direnç özellikleri nedeni ile pencere yapımında kullanılmasına izin verilmemelidir. Malezya ve Endonezyadan temin edilen 30dan fazla türü bulunan bu Güneydoğu Asya odun grubu halihazırda yeterli miktardanispeten uygun fiyatla temin edilebilmektedir. Uzun mesafeden taşınmasında ise bazı güçlüklerlekarşılaşılabilmektedir

En tanınmış tropik ağaç türlerinden olan Maun Türleri ise genellikle mobilya endüstrisinde kullanılmasına rağmen pencere endüstrisinde de kullanım bulmaktadır. Ancak, meranti odunu Maun odununa göre daha ucuz temin edildiği için, Merantiden yapılan pencerelerin Maun olarak piyasaya sürülmemesine dikkat edilmelidir. Bilindiği gibi H.Amerikan Maunu (Swietenia macrophylia) dışında Sapelli (Entandrophragma condolloei), Tiama (Entandrophragma angolense) ve Khaya (Khaya ivorensis) gibi Afrika maunu türleri de bulunmaktadır.

Maun grubu ağaç türlerinden pencere yapımı için genellikle en çok Sipo/Utile tercih edilmektedir. Bu nedenle Batı Afrikadaki Sipo varlığı azalmaktadır. Bu da fiyatların yükselmesine neden olmaktadır. Sipo Fildişi sahili- Kamerun ve Liberyadan ithal edilebilmektedir.

Daha öncede belirtildiği gibi bugün pencere endüstrisinde kırmızı tropik ağaç türlerine gereksinim artmaktadır. Sipo yerine pencere endüstrisinde ikame ağaç türleri olarak; Bosse (Guarea cedreta) ve Kotibe/Danta (Nesogordonia papaverifera) gibi diğer ağaç türleri tercih edilmektedir.

Afrika Maunu türlerinden bugün artık çok zor temin edilebilen Khaya ivorensis ve diğer Khaya türleri de Maun adı altında pencere yapımında kullanılmaktadır.Kosipo ise diğer afrika maunu türlerine göre daha ağır ve odunundaki çeşitli depo maddeleri nedeniyle işlenmesinin güç olması yüzünden pencere yapımında pek tercih edilememektedir. Ancak Kosipodan yapılmış bir pencerenin özellikleri Sipodan yapılana göre hiçde kötü değildir.

Diğer Afrika Maunu Sapelli ve Tiama ile Hakiki Amerikan Maunu nadiren pencere yapımında kullanılmaktadır.

Ayrıca bunların dışında pencerenin kalitesine bağlı olarak Denizaşırı ülkelere ait ağaç türlerinden Niangon/Angi (Tarrietia utilis), Makore (Tieghemella heckelii), Kando (Beilschmiedia diversiflora), Coula (Coula edulis), Bintangor (Colophyllum spp), Moabi (Baillonella toxiperma), Nyatoh (Palaguium spp), Afzelia/Doussie (Afzelia africana), Merbau (Intsia palembanica), Iroko/Kambala (Chlorohora excelsa), Afrormosia (Afrormosia elata), Lauan (Shorea negrosensis), Cedrela/cedro (Cedrela odorata), Andiroba (Carapa guinensis), Suren (Toonasureni), Tik (Tektonograndis) de pencere yapımına uygun bulunmaktadır.

Bütün bu ağaç türü gruplarının odunlarının işlenmesinde bazı problemler olmasına rağmen, uygun işleme yöntemleri ile çok kaliteli pencereler yapılabilmektedir.Bu ağaç türlerinden Niangon/Anginin odunu özellikle dış hava koşullarına dayanıklı olup, içerdiği yağ nedeni ile kendine has kokusu bulunmaktadır. Ancak bu odun üreticiler tarafından kendi adıyla kullanılmamakta daha çok Maun pencere olarak piyasaya sürülmektedir. Aynı problem yukarıda belirtilen Afrika odun türlerinden Makore, Moabi, Kotibe ile Güneydoğu Asya odun türlerindenBintagor ve Nyatoh içinde geçerlidir.

Çalışmaya dayanıklı pencere yapımında Afzelia/Doussie ile Merbau tercih edilmektedir. Afzelia ile Merbau akraba olup dikkatlice bakılmadıkça ayırt edilmesi güçtür. Afzelia, Kamerun, Fildişi sahilleri, Liberya ve Ganadan, Merbau ise Güneydoğu Asyadan temin edilmektedir.Pencere yapımında kullanılan Tik odununun diğer amaçlar için de kullanılması nedeni ile miktar ve fiyat olarak sıkıntılar bulunmaktadır. Ancak Tik odununun tropik ülkelerde plantajlar halinde yetiştirilmesi yüzünden teknolojik özelliklerinde farklılıklar olacağı göz önünde tutulmalı ve tanınmış adına rağmen Tik odunu çok dikkatlice kontrol edilmelidir.

Yukarıda belirtilen ağaç türlerine ek olarak dış hava koşullarına doğrudan açık olmayan kapılarda Abachi/Samba (Triplochiton scleroxylon), Dibetou (Lovoa trichilioides), görünmeyen kısımlarda, Framire (Terminalia ivoransis), Koto (Pterygota macrocarpa), Limba (Terminalia superba), Okoume (Ocoume klaneana), Agba (Gossweilerodendron balsamiferum), Jarrah (Eucalyptus marginata), Muninga (Pterocarpus angolensis) hem masif hem de kaplama olarak kullanılabilir. Eyong (Eribroma oblongs) iseateşe dayanıklı kapı yapımındakullanılmaktadır.

3.4. MOBİLYA, KAPI-PENCERE ENDÜSTRİSİNDE GENİŞ KULLANIM YERİ BULAN BAZI AĞAÇ TÜRÜ ODUNLARININ İKAMELERİ

Gerek kaplama ve gerekse masif olarak mobilya ve (kapı-pencere) endüstrisinde tercih edilen, ancak miktar olarak azalan ve buna bağlı olarak fiyatı sürekli yükselen ağaç türlerinden Hakiki Amerikan Maunu (Swietenia macrophylla) Ceviz (Juglans spp.), Kiraz (Prunus evium), Tik (Tectona grandis), Okoume (Aucoume klenea), Kayın (Fagus spp.) gibi geniş kullanım alanı bulan ağaç türlerinin yerine ikame ağaç olarak kullanılabilen türlerin belirtilmesinde yararbulunmaktadır [2].

İkame ağaç türlerinin seçiminde ilk planda ekonomik koşullar rol oynamakta, yüzey işleme tekniğindeki gelişmelerin yardımıyla da bu ağaç türleri yerine aşağıda belirtilen ağaç türleri kullanılabilmektedir.

KAYNAKLAR

BOZKURT, Y. ve ERDİN, N., 1997, Ağaç Teknolojisi, İstanbul Üniversitesi Yayın No: 3998, Orman Fakültesi Yayın No: 445, İstanbul, 975-404-449-X
DIN, 4074, 1989, Sortierung von Nadelholz nach der Tranfahrgkait
GÖKER, Y., KURTOĞLU, A., 1987, Maun Yerine Kullanılabilen Afrika Ağaç Türleri, İ.Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, Cilt 37, Sayı.3, İstanbul.
IGEME 1981, Mobilya İhracatı Pazar Aarştırması, IGEME Yayınları No: 63, Ankara.

KURTOĞLU, A., 1984, Mobilya Yapmnda Kullanlan Aaç Malzemeler, .Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, Cilt 34, Say.2, stanbul.
KURTO⁄LU, A., 1986, Kap ve Pencere Endüstrisinde Kullanlan Aaç Türleri, .Ü.Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, Cilt 36, Say.4, stanbul.
KURTO⁄LU, A., 2005, Mobilya Endüstrisi Baslmamfl Ders Notu, stanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Endüstri Mühendislii Bölümü, stanbul.
KURTO⁄LU, A., 2005, Mobilya ve Ahflap Konstrüksiyonlar Baslmamfl Ders Notu, stanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Orman Endüstri Mühendislii Bölümü, stanbul.
ÖNCER, M., 1991, Orman Ürünleri Sanayinde Üretim Planlamas ve Kontrolü, MPM Yaynlar 443, Ankara.
TS 51, 1987, Kereste- Ladin Göknar Keresteleri, Genel Amaçlar, TSE, Ankara.
TS 820, 1975, Mefle Kerestesi (Biçilmifl, genel amaçlar için), TSE, Ankara.
TS 1264, 1988, Doramalk Kereste, TSE, Ankara.
TS 11356, Kereste Mobilya Yapmnda Kullanlan, TSE, Ankara
TÜRKMENO⁄LU, S., 1994, Ahflab Kullanmak Dünyay Kurtarr, Ahflap Dünyas, Say 5, Mart 1994.